In Nederland, een land dat vaak wordt geassocieerd met een actieve levensstijl – van fietsen tot wandelen in de polders – zou je misschien verwachten dat overgewicht geen groot probleem is. Toch laat de realiteit iets anders zien. Volgens recente cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) kampt meer dan de helft van de Nederlandse volwassenen met overgewicht. Wat betekent dit voor de volksgezondheid, en wat kunnen we eraan doen?
Wat is overgewicht?
Overgewicht wordt gemeten met de Body Mass Index (BMI), een getal dat je krijgt door je gewicht in kilogrammen te delen door het kwadraat van je lengte in meters. Een BMI tussen de 18,5 en 24,9 wordt als gezond beschouwd. Een BMI van 25 of hoger betekent dat iemand overgewicht heeft, en bij een BMI van 30 of meer spreken we van obesitas.
Hoeveel mensen in Nederland hebben overgewicht?
Ongeveer 50% van de volwassenen in Nederland heeft een BMI van 25 of hoger, wat betekent dat de helft van de bevolking te maken heeft met overgewicht. Nog zorgwekkender is dat circa 14% van de volwassenen te maken heeft met obesitas, een ernstige vorm van overgewicht die gepaard gaat met verhoogde gezondheidsrisico’s zoals hart- en vaatziekten, diabetes type 2 en bepaalde vormen van kanker.
De situatie is ook bij kinderen niet onopgemerkt gebleven. Ongeveer 1 op de 7 kinderen in Nederland heeft te maken met overgewicht, wat kan leiden tot gezondheidsproblemen op latere leeftijd. Vroege interventie is essentieel om deze stijgende trend bij jongere generaties tegen te gaan.
Wat veroorzaakt overgewicht?
De oorzaken van overgewicht zijn divers en vaak complex. Factoren zoals ongezonde voedingsgewoonten, een zittende levensstijl en genetische aanleg spelen allemaal een rol. De laatste jaren is er in Nederland een toename te zien in het gebruik van bewerkte voedingsmiddelen, die vaak veel suiker, zout en ongezonde vetten bevatten. Daarnaast is de maatschappij steeds meer gericht op gemak en snelheid, wat ertoe leidt dat mensen minder tijd hebben om gezond te koken of te sporten.
Daarnaast kunnen ook psychologische factoren zoals stress, slaapgebrek en emotioneel eten bijdragen aan gewichtstoename. De moderne levensstijl, waarin we constant worden blootgesteld aan verleidingen en afleidingen, maakt het moeilijker om gezonde keuzes te maken.
Liesbeth van Rossum (hoogleraar obesitas bij Erasmus MC) geeft twee lagen van oorzaken:
- Op maatschappelijk vlak waar de overheid en onder andere de voedsel industrie een grote rol speelt. Hierbij gaat het om massale blootstelling aan veel ongezond en sterk bewerkt voedsel. Maar ook minder beweging door technologische ontwikkelingen. En natuurlijk sociale problemen die ten grondslag kunnen liggen aan obesitas . Maar ook andere onbekendere zaken zoals hormoonverstorende stoffen (EDCs) in allerlei producten die we gebruiken die ook een dikmakende werking kunnen hebben. Zie bijvoorbeeld de website van de Endocrine Society en zoek op EDCS and obesity.
- Op individueel niveau: Ongeveer de helft is al bepaald in je genen of je wel of juist niet makkelijk aankomt. Dat verschilt per mens en verklaart nu geen toename. Wel zijn er vele andere oorzaken zoals naast leefstijl ook sociale, psychische, medicijn bijwerkingen, hormonale en medische oorzaken die bij kunnen dragen aan overgewicht. Hieronder hebben we een factsheet van richtlijnen bij overgewicht en obesitas bij volwassenen toegevoegd. Deze is ook te vinden in de nieuwe obesitas richtlijn.
Gevolgen voor de volksgezondheid
Het hoge percentage van mensen met overgewicht en obesitas heeft serieuze gevolgen voor de volksgezondheid in Nederland. Overgewicht verhoogt het risico op verschillende chronische aandoeningen, zoals:
- Hart- en vaatziekten: Overgewicht verhoogt het risico op hoge bloeddruk, verhoogd cholesterol en atherosclerose (aderverkalking), wat kan leiden tot hartaanvallen en beroertes.
- Diabetes type 2: Mensen met overgewicht hebben een grotere kans om insulineresistent te worden, wat kan leiden tot diabetes type 2. Deze aandoening is sterk in opkomst en vormt een van de grootste gezondheidsproblemen van onze tijd.
- Gewrichtsproblemen: Overgewicht belast de gewrichten, vooral de knieën en heupen, wat kan leiden tot osteoartritis en andere gewrichtsproblemen.
- Slaapapneu: Mensen met overgewicht hebben een groter risico op slaapapneu, een aandoening waarbij de ademhaling tijdens de slaap tijdelijk stopt.
Naast fysieke gezondheidsproblemen, kan overgewicht ook een grote impact hebben op de geestelijke gezondheid. Mensen met overgewicht ervaren vaak stigmatisering en een negatief zelfbeeld, wat kan leiden tot depressie en angst.
Wat kan er worden gedaan?
De strijd tegen overgewicht begint met bewustwording en preventie. Een gezonde levensstijl met een uitgebalanceerd dieet en regelmatige lichaamsbeweging is de sleutel. Dit betekent niet dat iedereen een strikt dieet hoeft te volgen of elke dag naar de sportschool moet, maar kleine aanpassingen in dagelijkse gewoonten kunnen een groot verschil maken. Denk bijvoorbeeld aan het verminderen van de inname van bewerkte voedingsmiddelen, het vergroten van de consumptie van groenten en fruit, en het nemen van de trap in plaats van de lift.
Voor mensen met ernstig overgewicht of obesitas zijn er verschillende behandelingsopties beschikbaar. Dit kan variëren van begeleiding door een diëtist en psycholoog tot medische interventies zoals maagverkleiningen. Daarnaast bieden gespecialiseerde klinieken programma’s aan die gericht zijn op een holistische aanpak van gewichtsverlies, waarbij niet alleen naar het fysieke aspect wordt gekeken, maar ook naar emotionele en psychologische ondersteuning.
Overgewicht aanpakken op nationaal niveau
Ook op beleidsniveau worden stappen ondernomen om overgewicht in Nederland terug te dringen. De overheid werkt samen met zorginstellingen en scholen om gezonde keuzes te stimuleren. Initiatieven zoals de “Gezonde School” en het “Nationaal Preventieakkoord” zijn voorbeelden van hoe de overheid probeert om de jeugd en de bredere bevolking bewust te maken van het belang van gezonde voeding en beweging.
Overgewicht is een groeiend probleem in Nederland en vormt een uitdaging voor de volksgezondheid. Door bewustwording, preventie en een holistische benadering van behandeling kan deze trend echter worden gekeerd. Kleine veranderingen in levensstijl kunnen op lange termijn grote gezondheidsvoordelen opleveren, zowel voor individuen als voor de samenleving als geheel.
Het is tijd om verantwoordelijkheid te nemen voor onze gezondheid en te werken aan een toekomst waarin overgewicht minder de norm is en een gezonde levensstijl de standaard.
